Adimen artifiziala

 Kalkulo formala egiteko lehendabiziko porgramak 50. hamarkadan agertu arren, adimen artifiziala izango zen arloa informatikaren arlotik jaio zen, proposizioen logikaren teoremak frogatu ahal zuten programen esku. Adimena artifiziala bi joera desberdinen bat egiteaz jaio zen: alde batetik, zientifikoa, haren helburua giza adimenaren mekanismoak ulertzea ordenagailuak erabiliz simulazio eredu bezala zelarik; eta bestetik, teknikoa, oredenagailuei giza pentsakera ahalmen antzekoak eman nahi zizkiona.

Adimen artifizialaren definizioak anitzak dira, autorearen edo espezializazio arloaren arabera. Idei bat egiteko, azalduko ditugu lau eredu nahiko adierazgarri:

• Adimen atifizialari buruz deritzogunean, giza ekintzak egiteko ahalamena duten makiene buruz mintzo gara. (DRAE)
• Adimen artifiziala aktuatzea, arrazoitzea eta antzematea ahalbidetzen duten konputazioen ikerketa. (Winston) 
• Adimen artifiziala zailtasun exponentzilaleko arazoen ebazpen tekniken ikerketa. (R¡ch)
• Adimen artifizialak ikertzen du nola makinek egin ahalko dituzten gaur egun gizakiok egin behar ditugun betebeharrak. (Rich)

Erreferentziak:

• Inteligencia artificial (2009, ekainak 17). Wikipediatik. KOntsulta data: 2009ko ekainak 21, 21:18. http://es.wikipedia.org/wiki/Inteligencia_artificial
• Aepia, Aosicación española para la inteligencia artificial. KOntsulta data: 2009ko ekainak 21, 21: 01. http://www.aepia.org/

Web Semantikoa

Web semantikoa handitu den Web bat da. Web mota honetan Interneteko edozein erabiltzailek aurkitu ditzake erantzunak modu errazago eta arinago baten bidez, informazioaren definizio hobea dela eta.

Tim Berners-Leek asmatu zuen Web Semantikoa. World Wide Web Consortium -ean (W3C) badago talde bat sistema hau hobetzen, handiagotzen eta estandarizatezen aritzen dena, eta lengoaia, argitalpenak eta herraminta asko izan dira jadanik garatuak.

Web semantikoaren ikuspena dokumentuetatik datuetara Webaren oinarriak handiagotzea da. Honek potentzial gehiago emango lioke Webari, datuak komunitate zabal baten elkarbanatzea permitituz. Web semantikoaren helburua datuen elkartrukea ahalbidetzen duen tresna bat sortzea da, eta esanahai haundiagoak eman Web honi makinek datu hauek interpretatu ahal izateko.

 

Erreferentziak:

• Guía breve de Web Semántica (2008ko otsailak 7). W3C. Kontsulta data: 2008 ekainak 21, 20:18. http://www.w3c.es/Divulgacion/Guiasbreves/WebSemantica
• Web semántica y sus principales características (2007, ekainak 26). Maestros del web. Kontsulta data: 2008 ekainak 21, 20:36.   http://www.maestrosdelweb.com/editorial/web-semantica-y-sus-principales-caracteristicas/

Itzulpelgintza Automatikoa

Itzulpengintza automatikoa (TM gazteleraz, MT ingelesez) Softweare -n erabilera aztertzen duen linguistika konputazionalaren alor bat da. Bere helburua testu bat lengoaia naural batetik beste lengoaia natural batera itzultzea da. Esate baterako, frantsezez dagoen testu bat ingelesera itzultzea. Maila oianrrizkoenean, testua hitzez hitz itzulia izango da. Baina, Korpus linguistiko baten bitartez, posible izan beharko liteke itzulpen konplexuagoak egitea.

 Itzulpengintza automatikoan itzulpenak egiteko modu ezberdinak daude:

1. Arauetan oinarritutako itzulpen automatikoa: jatorrizko testuko hitzak itzuliak izaten dira hitzez hitz, esanahi egokiena bilatuz. 
2. Korpus-ean oinarrituriko itzulpen automatikoa: Eredu errealaren arabera egindako itzulpena, metodo estadistikoak eta adibidetan oinarriturikoak esate baterako.
3. Kontestuan oinarritutako itzulpengintza automatikoa: Kontestuan oinarritzen da itzulpena egiteko. Zera esan nahi du horrek: hitz baten baliokide egokiena aurkitzeko kontestuan oinarritzen da.

Itzulpengintza automatikoak ezin du xede bezala izan honen emaitza ituzlpen perfektu bat izatea. Horrelako softwarearen bitartez egiten diren itzulpenak eraldatu behar dira, bakoitzak haren nahietara transformatuz atuoamtikoki emandako itzulitako testua.

 

Iturriak:

• La traducción automática: presente y futuro. Joseba Abaitua (dic. 1997) Kontsultatua: 20:36, Ekainak 20, 2009 from http://www.foreignword.com/es/technology/art/Abaitua/default.htm
• Traducción automática. (2009, 17) de abril. Wikipedia, La enciclopedia libre. Kontsultatua: 20:20, Ekainak 20, 2009 from http://es.wikipedia.org/w/index.php?title=Traducci%C3%B3n_autom%C3%A1tica&oldid=25652325.

Gaien zerrenda (Q2)

Blog honetan hurrengo artiuluetan hurrengo gaiei buruz arituko naiz:

1. Itzulpengintza automatikoa.
2. Adimen artifiziala.
3. Plataforma eleanitza.
4. Informazio kognitiboaren prozesamendua.
5. Web semantikoa.
6. Linguistika konputazionala eta lengoaiaren teknologiarako aplikazioak.
7. Lengoaia naturalaren prozesamendua.
8. Openphone.
9. Hizlariaren eta lengoaiaren identifikazioa.
10. Parsing-a eta tagging-a.

Erreferentziak:

• National Centre for Language Technology, Ireland (2002, uztailak 12). Project. Kontsultatua: 12:44, maitzak 25, 2009. Orrialdea: http://www.nclt.dcu.ie/project.html
• Language Technology Documentation Centre, Finland (2008, urriak 1). Projects. Kontsultatua: 12:52, maitzak 25, 2009. Orrialdea: https://kitwiki.csc.fi/twiki/bin/view/FiLT/ProjectsEn
• Language Technology Lab, Germany (2009). Completed projects. Kontsultatua: 13.00, maitzak 25, 2009. Orrialdea: http://www.dfki.de/lt/completed_projects.php
• Meraka Institute, Afrika (2007). Hlt projects. Kontsultatua: 13:07, maitzak 25, 2009. Orrialdea:http://www.meraka.org.za/hlt_projects.htm
• The Stanford Natural Language Processing Group, Stanford. Research. Kontsultatua: 18:42, apirilak 2, 2009. Orrialdea: http://nlp.stanford.edu/research.shtml

Europako Zenbait Zentru (Q1)

Blog honen bidez Europan Giza lengoaien Teknologian aritzen diren hiru zentro aurkeztuko ditugu.Hala ere ezin dezakegu pentsatu Europan bakarrik aurkitu daitezkeel honelako zentroan, mundu osoan zehar badaudelako horrelako erakundeak. Sarrera hoentarako, Irlanda, Eskozia eta Euskadiko zentro bana ikertuko ditugu.

Euskal Herriko Unibertsitateak bere ikerketal taldea dauka, IXA taldea, 45 kideez osatuta: 31 informatikari eta 14 hizkuntzalari. Europako, Esapainiako Zientzia eta Teknologiako Ministerioaren eta Eusko Jaurlaritzako baliabideen bitartez Lengoaia Naturalen arloan aritzen dira.

National Center for Language Technology (NCLT) School of Computing parte da, Dublinen (Irlanda). Talde honek  itzulpen automatikoan, gramatika indukzioan, galderen erantzunean, ordenagailak lagundutako hizkutz ikasketan, hizketa ezagutzan eta hizketa sintesian aritzen da batez ere. Zentroaren zuzendaria Jennifer Foster da.

Edinburgh Language Tehnology Group 90. harmakadaren hasieratik aritu da giza lengoaien ingenieritzan. Institute for Communication and Collaborative Systems parte da, Edinburgoko Unbiertsitatearen  Informatika Arloan sartuta. Zentro hau batez ere textu prozesaketak sortzen dituen arazoentzako konponbideen bilaketan oinarritzen du bere lana.

 

Erreferentziak:

• National Centre for Language Technology. Irlanda. Kontsultatua: Maiatzak 23, 2009: http://www.nclt.dcu.ie/
• Lengoaia Naturalaren Prozesamendurako IXA taldea. Kontsultatua: Maiatzak 23, 2009: http://ixa.si.ehu.es/Ixa
• Language Technology Group, Scotland (2006-06-30). Kontsultatua: Maiatzak 23, 2009 from: http://www.ltg.ed.ac.uk/

Giza Lengoaia Teknologiak II

Beste azalpen interesagarri bat aurkitu dezakegu Human Langauge Technology Research Institute -aren(University of Texas, Dallas) web orrialdean:

“These activities [Giza Lengoaia Teknologienak] enable computers to interact with humans using natural language capabilities, and to serve as useful assistants to humans by providing services such as automatic text understanding and retrieval, information extraction and question answering, automatic translation and speech recognition.” (Human Language Technology Research Insitute, University of Texas at Dallas, 2005)

“Aktibitate hauek hizkuntz gaitasun arruntak erabiliz ordenagailuek gizakiekien interaktuatzea ahalbidetzen dute, eta testuen ulermen eta berreskurapen automatikoa, informazioare erauzpena eta galderen erantzutea, itzulpen automatikoa eta hizketa ezagutza bezalako zerbitzuak jartzen ditu gizakien esku hauen jarduerak errazteko” 

 

Erreferentziak:

• “Survey of the State of the Art in Human Language Technology” (1996), Rone A. Cole (editore burua). Kontsulta data: 2009ko maitzak 11, 18: 15.
• HRLTI web orrialdea (2005). Kontsulta data: 2009ko maitzak 11, 18: 29. Human Language Technology Research Institute

Martin Kay

Martin Kay Linguistika Konputazionaleko irakaslea da Standford unibertsitatean eta Ohorezko Irakaslea Saarland Unibertsitatean. Trinity Collegean ikasi zuen. Gero Rand Corpotaion –en, Kaliforniako unibertsitatean Irvinen XEROX PARC –en. Bera da linguistika konputazionaleko eta itzulpen automatikoaren aitzindarietako bat. Bera izan zen baita ere gutunen analisia linguistika konputazionalera eraman zuena, eta bateratzearen ideia linguistikara. Ron Kaplarekin, ikerkuntza eta aplikazio garapenaren ikerketa hasi zuen estatu – mugatuko morfologian. Aspaldidanik itzulpen automatikoaren laguntzaile eta kritikoa izan da. EUROTRA, Verbmobil eta beste itzulpen automatikoko ikuskatzaile eta kritikoa izan da. Association of Computational Linguistics -eko eta International Committee on Computational Linguistics –eko erakundeen partaide da. Gainera, aipatu beharko genuke Xerox Palo lLto Research Center –eko ikertzailea izan zela 2002, urterarte. Ohorezko doktoratu bat dauka Gothenburgoko Unibertsitatean. Aurten Lifetime Acihievement Award of the Association for Computational Linguistics saria lortu zuen NLP –ko bere intelektual garrantziagatik.

 Standford Unibertsitateko Web orrialdetik itzulita

Erreferentziak:

• Standfordeko Unibertsitateko web orrialdetik. Kontsulta data: 2009ko maiatzak 12an, 19:13. http://www.stanford.edu/~mjkay/bio_page.html

Giza Lengoaia Teknologiak I

Artikulu honetan arloko jakitunen hitzak erabiliz saiatuko gara azaltzen zer den jakintzagai hau, zertan datzan Giza Lengoaien Teknologia.

1996. urtean argitutako “Survey of the State of the Art in Human Language Technology” liburuan, Rone Cole editore buruak hurrengo azalpena eman zuen lanaren sarreran:

“The field of human language technology covers a broad range of activities with the eventual goal of enabling people to communicate with machines using natural communication skills. Research and development activities include the coding, recognition, interpretation, translation, and generation of language.” (Survey of the State of the Art in Human Language Technologies, Rone A. Cole, 1996)

Euskerara itzulita hurrengoa esan nahiko luke gutxi gora behera:

“Pertsonek makinekin komunikazio gaitasun arruntak erabiliz komunikatzea ahalbidetzea objektibotzat duen arlo zabala harzten du bere baitan Giza Lengoaia Teknologiak. Ikerkuntza eta garapen aktibitateek kodeaketa, errekonozimendu, interpretazio, itzulpen eta hizkuntz sormena ditu bere barne.”

 

Erreferentziak:

• “Survey of the State of the Art in Human Language Technology” (1996), Rone A. Cole (editore burua). Kontsulta data: 2009ko maitzak 11, 18: 15.
• HRLTI web orrialdea (2005). Kontsulta data: 2009ko maitzak 11, 18: 29. Human Language Technology Research Institute